Renta rodzinna po żołnierzu zawodowym, zawiłości przepisów o emeryturach i rentach

Podstawy prawne ewentualnego pozyskania świadczeń przez wdowę po żołnierzu

Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin – żołnierzom oraz członkom rodzin pozostałych po zmarłych żołnierzach, jeżeli osoby te wskutek szczególnych okoliczności nie nabyły prawa do zaopatrzenia emerytalnego przewidzianego w ustawie, Minister Obrony Narodowej może przyznać w drodze wyjątku zaopatrzenie emerytalne w wysokości nieprzekraczającej odpowiednich świadczeń przewidzianych w ustawie.

Według art. 70 ust. 1 ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej w skrócie „ustawa o emeryturach i rentach z FUS”): „Wdowa ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli:

1) w chwili śmierci męża osiągnęła wiek 50 lat lub była niezdolna do pracy albo

2) wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole – 18 lat życia, lub jeżeli sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej.”

Na mocy art. 70 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS: „Prawo do renty rodzinnej nabywa również wdowa, która osiągnęła wiek 50 lat lub stała się niezdolna do pracy po śmierci męża, nie później jednak niż w ciągu 5 lat od jego śmierci lub od zaprzestania wychowywania osób wymienionych w ust. 1 pkt 2”. W oparciu o art. 70 ust. 4 tejże ustawy: „Wdowa niespełniająca warunków do renty rodzinnej określonych w ust. 1 lub 2 i niemająca niezbędnych źródeł utrzymania ma prawo do okresowej renty rodzinnej:

1) przez okres jednego roku od chwili śmierci męża;

2) w okresie uczestniczenia w zorganizowanym szkoleniu mającym na celu uzyskanie kwalifikacji do wykonywania pracy zarobkowej, nie dłużej jednak niż przez 2 lata od chwili śmierci męża.”

Kolejną możliwość daje art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 8 lutego 2023 r. o świadczeniu pieniężnym przysługującym członkom rodziny funkcjonariuszy lub żołnierzy zawodowych, których śmierć nastąpiła w związku ze służbą albo podjęciem poza służbą czynności ratowania życia lub zdrowia ludzkiego albo mienia. Według ust. 2 tegoż przepisu: „Świadczenie pieniężne przysługuje również członkom rodziny funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej lub żołnierzy zawodowych, których śmierć nastąpiła w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych innych niż wymienione w ust. 1 w warunkach zagrażających życiu i zdrowiu.”.

Renta wdowia – prace nad zmianami w ustawie

Obecnie renta wdowia projekt obywatelski jest przedmiotem prac Sejmu i komisji sejmowych. Ustawodawcy przewidują, że pierwsze świadczenia w zmienionej postaci otrzymają wdowy i wdowcy już w II połowie roku 2024. Możliwe, że ustawa będzie regulowała Pani przypadek. Trudno gdybać o zasadach, jakie będą ustalane. Poczekajmy na efekt końcowy prac nad ustawą.

Wojskowe zaopatrzenie emerytalne przyznane w drodze wyjątku przez MON

Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin – żołnierzom oraz członkom rodzin pozostałych po zmarłych żołnierzach, jeżeli osoby te wskutek szczególnych okoliczności nie nabyły prawa do zaopatrzenia emerytalnego przewidzianego w ustawie, Minister Obrony Narodowej może przyznać w drodze wyjątku zaopatrzenie emerytalne w wysokości nieprzekraczającej odpowiednich świadczeń przewidzianych w ustawie.

Tak jak Pani wspomniała, Minister Obrony Narodowej może przyznać w drodze wyjątku zaopatrzenie emerytalne. Niniejsze wskazane jest w art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin, który wyżej cytowałam. Przedmiotowe świadczenie nadzwyczajne nie jest przyznawane według ścisłych kryteriów ustawowych, a na zasadzie uznania administracyjnego. Powołany przepis kreuje dwie przesłanki, które muszą zaistnieć, aby Minister Obrony Narodowej w ogóle mógł rozważać jego zastosowanie w ramach uznania administracyjnego. Chodzi o to, aby wnioskodawca nie nabył prawa do zaopatrzenia emerytalnego przewidzianego w ustawie oraz o to, aby owo „nienabycie prawa” nastąpiło wskutek „szczególnych okoliczności”. „Szczególne okoliczności” należy interpretować wąsko, gdyż dotyczą wyjątku od zasady przyznawania zaopatrzenia emerytalnego, a zatem powinny być one spowodowane przez zdarzenie bądź trwały stan mające charakter wyłącznie obiektywny i niezależny od woli konkretnej osoby oraz wykluczające jej aktywność zawodową ze względu na niemożliwe do przezwyciężenia okoliczności. Niewątpliwie uznaniowość nie oznacza dowolności w działaniu organu. Wprawdzie pojęcie „szczególnych okoliczności” nie zostało zdefiniowane, to jednak w orzecznictwie sądowoadministracyjnym utrwalony jest pogląd, że za szczególną okoliczność na potrzeby świadczeń w drodze wyjątku przyjmuje się wyłącznie obiektywne i niezależne od woli konkretnej osoby zdarzenie bądź trwały stan, wykluczające jej aktywność zawodową z powodu niemożności przezwyciężenia ich skutków (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 29 kwietnia 2010 r., sygn. akt I OSK 151/10). Wystąpienie „szczególnych okoliczności” jest oceniane dla każdego przypadku indywidualnie (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 17 września 2020 r., sygn. akt I OSK 164/20).

Przenosząc powyższe na kanwę niniejszej spraw, stwierdzić należy, że ustawodawca w zasadzie nie wskazuje żadnego kryterium, jakim powinien kierować się organ, przyznając w drodze wyjątku wojskowe zaopatrzenie emerytalne. Kryterium to jest otwarte. Podstawowy wymóg przyznania świadczenia to niemożność nabycia prawa do zaopatrzenia emerytalnego przewidzianego w tej ustawie i występująca w sprawie jednocześnie wyjątkowość sytuacji zainteresowanego, którą można rozumieć w dwojaki sposób. Jako szczególnie wyjątkowy zbieg okoliczności uniemożliwiający uzyskanie wojskowego zaopatrzenia emerytalnego w trybie zwykłym, lub jako wyjątkową sytuację leżącą po stronie zainteresowanego, która uzasadnia przyznanie wojskowego zaopatrzenia emerytalnego w drodze wyjątku mimo niemożności nabycia tego uprawnienia w trybie zwykłym. W każdym jednakże przypadku niezbędne jest istnienie w sprawie owej wyjątkowości, której kryterium pozostaje otwarte (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 19 października 2009 r., sygn. akt II SA/Wa 514/09).

Świadczenie w drodze wyjątku przyznawane jest zazwyczaj osobie, która nie posiada uprawnień do emerytury lub renty z tytułu własnego zatrudnienia i nie może – ze względu na niezdolność do pracy lub zaawansowany wiek – podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym oraz nie ma niezbędnych środków utrzymania. W Pani przypadku oczywiście można spróbować złożyć wniosek do Ministra Obrony Narodowej, wskazując historię Pani choroby, jednak MON może uznać brak podstaw do przyznania świadczenia w trybie wyjątkowym, uzasadniając, że Pani pracowała i obecnie pracuje pomimo dolegliwości chorobowych.

Renta rodzinna z FUS dla wdowy

W oparciu o art. 70 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS renta rodzinna może być przyznana jako renta stała (dożywotnia) albo renta okresowa. Przepis obejmuje swym zakresem zarówno wdowę, jak i małżonkę rozwiedzioną oraz wdowca. Uzyskanie przez wdowę renty rodzinnej po zmarłym małżonku jest możliwe w razie spełnienia jednej z alternatywnych przesłanek. Prawo do renty rodzinnej nabywa wdowa, która osiągnęła wiek 50 lat lub stała się niezdolna do pracy po śmierci męża, nie później jednak niż w ciągu 5 lat od jego śmierci lub od zaprzestania wychowywania dziecka, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole – 18 lat życia, lub jeżeli sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej. Pani wspomniała, że w 2010 roku skończyła 45 lat i że Pani zdaniem powinna Pani mieścić się w parametrach uposażeń wdów żołnierza zawodowego – pięć lat do wieku 50 lat. Jednakże przepis dotyczy uzyskania wieku 50 lat lub niezdolności do pracy nie później niż w ciągu 5 lat od dnia ukończenia 18 roku życia Pani syna. On zaś w 2004 r. skończył 18 lat i tu doliczmy 5 lat od uzyskania przez niego pełnoletniości, czyli mamy rok 2009 – musiałaby Pani wtedy ukończyć 50 lat, a Pani ukończyła 44 lata. Niestety, nie spełnia Pani warunków z tego przepisu.

Świadczenie pieniężne dla bliskich żołnierza, którego śmierć nastąpiła w związku ze służbą albo podjęciem poza służbą czynności ratowania życia, zdrowia ludzkiego, mienia

Jest jeszcze możliwość uzyskania świadczeń na mocy art. 2 ustawy z dnia 8 lutego 2023 r. o świadczeniu pieniężnym przysługującym członkom rodziny funkcjonariuszy lub żołnierzy zawodowych, których śmierć nastąpiła w związku ze służbą albo podjęciem poza służbą czynności ratowania życia lub zdrowia ludzkiego albo mienia. Jest to dość świeża ustawa z 2023 roku. W myśl jej przepisów świadczenie pieniężne przysługuje członkom rodziny żołnierzy zawodowych, których śmierć nastąpiła w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych w warunkach zagrażających życiu i zdrowiu, jeżeli żołnierz zawodowy:

a) podejmował czynności operacyjno-rozpoznawcze lub dochodzeniowo-śledcze albo interwencje w celu ochrony osób lub mienia, przywrócenia porządku prawnego, bezpieczeństwa i porządku publicznego lub ratowania życia lub zdrowia ludzkiego,

b) uczestniczył w fizycznej ochronie osób lub mienia,

c) brał udział w działaniach ratowniczych lub akcji ratowniczej,

d) realizował czynności w zakresie bezpośredniej ochrony i opieki nad osadzonymi,

e) realizował działania bojowe, w tym kontrterrorystyczne w rozumieniu ustawy z dnia 10 czerwca 2016 r. o działaniach antyterrorystycznych,

f) podejmował czynności związane z ochroną granicy państwowej, dokonywaniem kontroli ruchu granicznego lub zapobieganiem i przeciwdziałaniem nielegalnej migracji,

g) wykonywał prace podwodne na rzecz bezpieczeństwa i porządku publicznego,

h) realizował czynności w składzie personelu latającego.

Proponowałabym zweryfikować, czy któraś z wymienionych pozycji mogłaby mieć zastosowanie do przypadku Pani męża. Świadczenie byłoby zasadne w sytuacji gdy śmierć nastąpiła w związku ze służbą albo podjęciem poza służbą czynności ratowania życia lub zdrowia ludzkiego albo mienia albo w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych innych niż wymienione w warunkach zagrażających życiu i zdrowiu. W tymże wypadku, jeśli takie zachodziły, należałoby je solidnie uzasadnić.

Mając na uwadze powyższe, zasadna byłaby próba uzyskania świadczenia pieniężnego przysługującego Pani po mężu żołnierzu zawodowym, którego śmierć nastąpiła w związku ze służbą albo podjęciem poza służbą czynności mających na celu przeciwdziałanie zagrożeniu życia i zdrowia albo mienia. Te informacje warto sprawdzić w dokumencie wojskowym, który opisywał zdarzenie – tam byłoby wskazane, w jakich okolicznościach zginął Pani mąż. Niniejsze powinno znajdować się również w dokumentach przyznających rentę rodzinną. Może znalazłyby się podstawy do uznania przypadku wchodzącego w powyższy opis.

Możliwości działania w celu uzyskania świadczeń przez wdowę po żołnierzu

Podsumowując: uprawnienie do renty rodzinnej przysługuje wtedy, jeśli wdowa spełni warunek dotyczący wieku lub niezdolności do pracy w czasie nie dłuższym niż 5 lat od śmierci męża lub od zaprzestania wychowywania dzieci, a nie od zaprzestania pobierania renty rodzinnej syna. Nie znajduję w przepisach możliwości zastosowania procedury, na którą Pani się powołuje.

Można również ubiegać się o przyznanie świadczenia od Ministra Obrony Narodowej, które przyznawane jest w drodze wyjątku i w tym przypadku należałoby opisać, jaka „szczególna sytuacja” miała miejsce, która uzasadniałaby przyznanie Panie świadczenia, tj. wskazanie zdarzenia utraty wojskowego męża, opis historii Pani choroby. Niestety należy liczyć się z odmową MON, które może argumentować, że mimo wszystko podjęła Pani pracę i jest zdolna do pracy, a także że może być Pani uprawiona do przyszłej emerytury. Chciałam wskazać na marginesie, że wysokość świadczenia przyznawanego z MON może w najmniej pozytywnym wariancie wynosić mniej więcej tyle, ile najniższa emerytura z ZUS albo emerytura z KRUS.

Może Pani również wystąpić z oficjalnym pismem do Wojskowego Biura Emerytalnego o weryfikację możliwych świadczeń, jakie Pani mogłyby się należeć. Biuro może to zweryfikować po numerze przyznanej renty rodzinnej z 2010 r.

Nie zważając na powyższe, powinna Pani pomyśleć o złożeniu wniosku o wydanie orzeczenia o ustaleniu stopnia niepełnosprawności.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin - Dz.U. 1994 nr 10 poz. 36
2. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 29 kwietnia 2010 r., sygn.akt I OSK 151/10
3. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 17 września 2020 r., sygn. akt I OSK 164/20
4. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 19 października 2009 r., sygn. akt II SA/Wa 514/09

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.